Avrupa Komisyonu, uzun süredir üzerinde çalıştığı ve 2024 yılı içerisinde zorunlu uygulamaya almaya planladığı Sürdürülebilir Ürünler için Çevreye Duyarlı Tasarım Gereklilikleri Regülasyonunu (ESPR) 30 Mart 2022 tarihinde paylaştı. Yeni mevzuat, AB pazarındaki tüm ürünleri daha dayanıklı, yeniden kullanılabilir, onarılabilir, geri dönüştürülebilir ve enerji verimli olacak şekilde üretmeyi ,piyasaya arz etmeyi ve kullanmayı ve sürdürülebilir hale getirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca Avrupa Birliği tarafından yayımlanan Döngüsel Ekonomi Eylem Planı kapsamında da mevzuat içerisinde çevresel etkiler ve kaynak kullanımıyla ilgili zorluklar ele alınarak Avrupa’nın ürün politikasına yönelik yaklaşımı, döngüsellik gereksinimlerinin kapsamının daha geniş bir ürün yelpazesine taşınması yönünde önemli değişiklikleri beraberinde getirecektir.
Üretimin ve tüketimin iklim ve çevre için anlamlandırılması adına net sıfır emisyon hedefine ulaşmak için yeşil dönüşümün en önemli ticari düzenleme ayağını bu mevzuat oluşturmaktadır. Çünkü hammaddelerin çıkarılmasından üretiminden, nakliyesine, kullanımına ve kullanım ömrünün sona ermesinden enerji kullanımı da dahil olmak üzere bertarafına kadar ürünler yaşam döngüleri boyunca önemli çevresel etkilere neden olmaktadır.
SÜRDÜRÜLEBİLİR ÜRÜN KAVRAMI
Sürdürülebilir ürün kavramının AB pazarında bir norm haline getirilmesi, sadece ürünlerin genel çevresel ve iklim etkilerini azaltmak amacıyla ürünleri daha yeşil ve daha enerji verimli hale getirmek olmamakla birlikte ortak pazara üçüncü dünya ülkelerinden getirilecek ürünlerin de bu normlara sahip olmasını kurala bağlamak olarak tanımlanmak doğru olacaktır. Ürünlerin sürdürülebilir olup olmadığını üçüncü taraf yetkilendirilen onaylanmış kuruluşlar tarafından belgelendirilmesi ve ürüne ait dijital ürün pasaportuyla gümrüklerde kontrollerin sıkılaştırılması söz konusu olacaktır. Bu durumun kaynak bağımsızlığını artırarak mevcut jeopolitik şartlarda avantaj getirmesi de beklenmektedir.
Sürdürülebilir Ürünler için Çevreye Duyarlı Tasarım Gereklilikleri Regülasyonunu (ESPR), özellikle yeniden imalat, geri dönüşüm ve onarımda yenilik için ekonomik fırsatları getirecektir. Yeni mevzuat yeniden kullanım, geri dönüşüm, yenileme, onarım ve ikinci el satış alanlarında da istihdamı teşvik edecektir. Bu tür faaliyetlerin ürün bertarafında düzenli depolama ya da yakma yöntemlerine göre 30 ila 200 kat daha fazla iş alanı ve istihdam sağlaması beklenmektedir.
Hedeflenen daha sürdürülebilir ve döngüsel ürünlere yönelik beş ana eylem ise;
- Eko tasarım gereklilikleri yoluyla ürünleri daha yeşil, döngüsel ve enerji verimli hale getirmek
- Dijital Ürün Pasaportu uygulamaları yoluyla tüketicilerin ve tedarik zinciri aktörlerinin ürünlerin çevresel sürdürülebilirlikleri hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamak
- Satılmayan ürünlerin imhasını önlemek
- Sürdürülebilir iş modellerini teşvik etmek
- Yeşil kamu alımlarına yönelik zorunlu kurallar belirlemek
Sürdürülebilir Ürünler için Çevreye Duyarlı Tasarım Gereklilikleri Regülasyonunu (ESPR), Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından uyumlaştırılan ve 5187 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile 5/2/2022 tarihli ve 31741 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Enerji ile ilgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarım Gerekliliklerine Dair Yönetmelik yerine geçecektir. Bu kapsamda Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından uyumlaştırma faaliyetlerine başlanmıştır. Yeni Yönetmelik AB’deki mevzuatında olduğu gibi mümkün olan en geniş ürün yelpazesini kapsayacak ve ürünlerin uyması gereken gereksinimlerin kapsamını genişletecek şekilde olacaktır.
Gümrük Birliği ve Tek Pazarı güçlendirmesi beklenen Regülasyon olan her üye devlette farklı mevzuatlar şeklinde uygulanmaması ve özellikle yeniden imalat, bakım, geri dönüşüm ve onarımda yenilik ve istihdam yaratma konusunda fırsatlar oluşturması beklenmektedir. Ayrıca elektronik ve ICT (Information and Communication Technology) ekipmanları, tekstil, mobilya, çelik, çimento ve kimyasal sektörlerindeki zararlı kimyasalları da yeniden ele alacak ve alt mevzuatlar ürünler kapsamında yayımlanacaktır. Mevcut mevzuatlar ise güncellenecektir. Mevzuat kapsamında tüketicilerin raflardaki ürünlerin çevresel etkileri hakkında daha fazla bilgi sahibi olması ve daha doğru seçimler yapması da hedeflenmektedir.
ELEKTRİK MOTORLARI VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
Uluslararası Enerji Ajansı’nın 2050 küresel net sıfır karbon yol haritası senaryosuna göre, yenilenebilir enerjinin payı enerjilerin kabaca elektrik güç kaynağının %60’ına ve toplam nihai güç tüketimin %12’sine ulaşarak bugüne kıyasla ikiye katlanacaktır. Böylesine büyük bir artış ancak güçlü bir enerji verimliliğine odaklanmayla mümkün olabilecektir. Dünyadaki enerji tüketiminin %20’sinin elektrik olması ve bu elektriğin %50’sinin elektrik motorları tarafından kullanılıyor olması sebebiyle, enerjiyi azaltmak için değişken hızlı sürücüler gibi teknolojilerin önemi elektrik motorlarında büyük önem arz etmeye devam edecektir. Motorlara yapılan bu uygun maliyetli ayarlamalar örneğin ulaşım, binalar ve özellikle endüstriyel süreçlerde yer alan sektörlerde enerji tasarrufu sağlayabilecektir. Bu tür tasarruflar ekonominin elektrifikasyonunun artmasıyla daha hayati hale gelecektir.
Bilindiği üzere, Avrupa Birliği’nin mevzuatına uyum sağlamak amacıyla 1/10/2019 tarihinde Avrupa Birliği Resmî Gazetesinde elektrik motorları ile değişken hız sürücülerine yönelik 1/7/2021’de yürürlüğe girecek şekilde yeni çevreye duyarlı tasarım gereklilikleri ve enerji etiketlemesi regülasyonları yayımlanmıştır.
Söz konusu regülasyonlar uygulama tebliğleri olarak elektrik-elektronik sektörü ile koordineli bir şekilde uyumlaştırılmış ve taslaklar Gümrük Birliği yükümlülüklerimiz çerçevesinde Avrupa Komisyonu’na bildirilmiş ve ardından AB ile aynı tarihte ülkemizde de uygulanacak şekilde 28/4/2021 tarihli ve 31468 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Elektrik Motorlarının ve Değişken Hız Sürücülerinin Çevreye Duyarlı Tasarım Gerekliliklerine Dair Tebliğ (2019/1781/AB) (SGM:2021/16)” mevzuatı yayımlanmıştır.
Sürdürülebilir Ürünler için Çevreye Duyarlı Tasarım Gereklilikleri Regülasyonunun devreye girmesiyle birlikte elektrik motorları için yayımlanan mevzuatın da güncellenmesi söz konusu olacaktır. Mevcut mevzuat özellikle değişken hız sürücüsü, kutup sayısı, güç değerleri ile kullanım yerleri üzerine hesaplama yapmaktadır.
Yeni mevzuatla birlikte, döngüsel ekonomi gerekliliklerine göre kullanılan malzemenin geri dönüştürülme oranları, tamir ve bakım süreçleri, karbon ve çevresel ayak izleri, dayanıklılığı konularında ilave hükümlerin mevcut teknoloji esas alınarak getirilmesi beklenmektedir.
Yeşil enerji kullanımına bağlı olarak verimliliğin geliştirilmesi adına yazılımsal olarak sürücülerin geliştirilmesi, güncellenmesi, ağ bağlantılı olması gibi unsurlar uzun vadede beklenmektedir. Böylece kontrol edilirken dijital dönüşüme bağlı olarak enerji verimliliği konuları geliştirilecektir.
Bayilerde veya satış noktalarında bulunan satılmamış ürünlerin yeniden değerlendirilmesi için gerekli kıstasların ortaya konması beklenmektedir. Böylece mevzuat içerisindeki faz değişimleri, yeniden kullanım ve üretim konularında imalatçılara yükümlülükler getirecektir.
Diğer taraftan bütün ürünleri kapsayan genel çerçeveye sahip regülasyon sebebiyle, yüksek güçteki motorlar için de mevzuat değişikliği veya yeni tanımlamalar gelecektir. Bu durum küçük çaplı motorlar için de geçerli olacaktır.
Yapısal olarak ürünün ticari olarak piyasada yer alması için ürünün dijital ürün pasaportuna da sahip olması gerekecektir. Bunun için üreticiler onaylanmış kuruluşlar ile çalışması söz konusu olabilecektir.