Enerji Verimliliğine Bakış
Sanayinin en önemli girdilerinden biri olan enerji, ürün maliyet hesaplarında yer alan önemli kalemlerden birini oluşturmaktadır. Üretiminde kullanılan kaynakların yerlilik oranlarının artırılmasına yönelik çalışmalara rağmen enerji ithalatı ülkemiz cari açığın oluşmasında belirleyici bir paya sahiptir.
Enerji kullanımının yoğunluğu göz önünde bulundurulduğunda, ürünlerin ve sistemlerin enerji tüketimlerinin azaltılması oldukça önem arz etmektedir. Kaynakların etkin kullanılması amacıyla çıkarılan teknik düzenlemeler bu konuda uygulanması gereken limitleri belirlemekle beraber geleceğe yönelik bir projeksiyon oluşturulmasına da imkan sağlamaktadır. Kamu kurumları tarafından hem strateji ve politika oluşturulması hem de bu stratejiler ışığında alınan kararların sahada yansımalarının izlenmesi temel esaslardan biridir.
Oluşturulan kalkınma planları (11. Kalkınma planı)(1), eylem planları (Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı)(2) gibi makro ölçekli araçlar enerji kullanımının azaltılmasına yönelik eylemleri belirlemektedir. Bununla beraber ürünlerin enerji tüketimlerine yönelik ayrıca yönetmelik ve tebliğlerde yayımlanarak bu hususlara yönelik uyulması gereken kuralları belirleyerek enerji verimliliğini ile enerji arz güvenliğini artırarak sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunmaktır.
Enerji verimliliğinin önemi her platformda dile getirilmekte sürdürülebilirliğin ve etkin kaynak kullanımının son derece kritik olduğu bir sistemde temel gereklilik olduğu unutulmamalıdır. Temel ilkenin “enerji, verimliliğin ilk yakıtıdır” (3)(8) olacak şekilde benimsenmesinin önemi enerji arz sıkıntılarının yaşandığı bu dönemlerde tekrardan hissedilmeye başlanmıştır.
PGD Faaliyetlerinin Önemi
Enerji verimliliğine yönelik gerçekleştirilen piyasa gözetimi ve denetimi (PGD) faaliyetleri; ürünlerin ilgili mevzuat çerçevesinde belirlenen kriterlerin sağlanıp sağlanmadığının tespit edilerek, piyasada yaşanacak olan haksız rekabetin önlenmesini sağlamaktadır. Bununla beraber firmalara gerçekleştirilen gözetim ve bilgilendirme faaliyetleri neticesinde, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) rekabet gücünün ulusal ve uluslararası düzeyde artırılması sağlanmakta ve ürün ihracatına yönelik adımların atılmasında en temel gereklilik olan teknik mevzuat uyumuna yönelik farkındalık oluşturulmaktadır.
PGD faaliyetlerinin yalnızca denetim süreci olmasından ziyade birden fazla politikanın uygulama araçları olarak da değerlendirilmesi gerekmektedir. Bunların başında da Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına (SKA)(4) yapmış olduğu/olacağı katkılar olarak gösterilebilir. SKA kapsamında yer alan SKA-7, SKA-9, SKA-12 ve SKA-13 amaçlarına ait alt hedeflerin bazıları PGD kapsamında geliştirebilecek olan hedeflerdir.
Bununla birlikte PGD faaliyetleriyle beraber piyasanın regülasyonu sağlanmakla birlikte ekonomik aktörler için yön gösteren bir rol üstlenilmektedir. Enerji verimliliğine yönelik “eko tasarım” ve “enerji etiketlemesi” düzenlemeleri ile piyasada yer alabilecek olan ürünler belirlenmektedir. Yapılan denetim faaliyetleri ilgili teknik mevzuatın belirlemiş olduğu hükümleri yerine getir(e)meyen ürünlerin piyasadan çekilmesini ve bu ürünlerin artık piyasada satılmamasını sağlamaktadır.
Enerji verimliliğine yönelik enerji etiketi/ürün plakası gibi son kullanıcıya veya tüketiciye ürünün verimliliğine yönelik bilgi sağlayacak olan dokümanlar piyasada yer alan ürünlerin temel seviyesini belirlemede önemli bir figür olarak yer almaktadır. PGD faaliyetleri çerçevesinde yapılan denetimler piyasanın denge noktasına gelmesini; bilgilendirme, farkındalık ve gözetim çalışmaları ise son kullanıcıya ürünlere yönelik doğru bilginin ulaşmasına imkan sağlamaktadır.
Yukarıda yer alan şekilde de görüldüğü üzere teknik düzenlemelerin piyasaya direk etkisi olmaktadır (5). Bu, ilgili mevzuatın hedef kitlesi ve içeriğiyle de ilgilidir. Piyasa yönelik itme (push) ve çekme (pull) etkisinin oluşmasında farklı teknik düzenlemeler neden olmaktadır. Minimum kriterlerin belirlendiği çevreye duyarlı tasarım mevzuatı itme eyleminin gerçekleştirilmesinde rol oynarken, enerji etiketlemesi mevzuatı ise çekme eyleminin ortaya çıkmasına sebep olur. Piyasa dinamiklerinin bu kadar etkili olduğu enerji verimliliği alanında teknik düzenlemelere yönelik uygulamalar sektör için kritik bir önem barındırmaktadır. Uyumlaştırılan teknik düzenlemeler ve PGD faaliyetleriyle birlikte piyasanın dengelenme süreci başlamış olur.
Bakanlığımız tarafından Elektrik Motorlarına Yönelik Yapılan Piyasa Gözetimi Ve Denetimi Faaliyetleri
1. S-EMOP Projesi
10. Kalkınma Planı çerçevesinde “Sanayide Enerji Verimliliğinin Artırılması” bileşeni kapsamında elektrik motorlarının enerji verimliliği konusu öncelikli konular arasında belirlenmiş olup Bakanlığımız tarafından da elektrik motorları ile ilgili denetimlerin öncelikli faaliyetler arasına alınmasına, bu bağlamda yapılacak faaliyetlerin “Bütünsel Yaklaşım”la ele alınarak projelendirilmesine karar verilmiştir (6).
Bu çerçevede, öncelikle bir denetim projesi kurgusu oluşturulmuş olup “Sanayide Elektrik Motorlarının Denetimi Projesi (S-EMOP)” başlatılmıştır. Proje kapsamında 2015-2016 yıllarında Ankara ilinde Ostim, Sincan ve Başkent Organize Sanayi Bölgelerinde bulunan elektrik motor, fan ve kompresör üretici, ithalatçı ve satıcılarını kapsayan toplam 18 firmada pilot denetim/numune alımı gerçekleştirilmiştir.
Projenin 2017-2018 yıllarında devam eden 2.aşama denetimleri kapsamında ise İstanbul, Kocaeli ve İzmir illerinde üretici, ithalatçı ve satıcılarında olduğu firmalarda denetim gerçekleştirilmiştir.
Tablo 1. S-EMOP kapsamında yapılan faaliyetler
2015-2016
- Firmalara yönelik gözetim faaliyetlerine başlanması
- Denetim prosedürünün oluşturulması
- Kontrol listeleri hazırlanması
- İdari önlemlerin belirlenmesi
- Denetçi eğitimlerinin gerçekleştirilmesi
- Numune alım faaliyetinin yürütülmesi
- İthalat denetim çalışmaları
2017-2018
- Tarama denetim faaliyetleri
- İdari önlemlerin uygulanması
- İthalat denetim çalışmaları
2019-2020
- Elektrik motor kullanıcılarına (Fan, kompresör ve pompa üretici ve ithalatçıları) yönelik farkındalık ve tarama faaliyetlerinin yürütülmesi
- TEVMOT projesi kapsamında numune alımı planlanması
2. Elektrik Motorlarının İthalat Denetimleri Kapsamına Alınması
“Sanayide Elektrik Motorlarının Denetimi Projesi (S-EMOP)” ile beraber başlayan süreçte ürünlerin ithalat aşamasında denetlenmesi amacıyla Ticaret Bakanlığı (mülga ekonomi Bakanlığı) ile bir dizi toplantı gerçekleştirilmiş olup, bu toplantıların sonucunda elektrik motorları 9 sayılı tebliğ olarak adlandırılan “CE” İşareti Taşıması Gereken Bazı Ürünlerin İthalat Denetimi Tebliği kapsamına alınmıştır.
Ağustos 2016 itibariyle başlayan ve halihazırda devam etmekte olan elektrik motorlarının ithalat denetimlerinin nasıl yapılacağına dair usul ve esaslar ise Bakanlığımız tarafından hazırlanmıştır.
3. TEVMOT Projesi (Türkiye’de Enerji Verimli Motorların Teşvik Edilmesi Projesi)
Türk sanayisinin enerji verimli üretim yapmasına ve karbon salınımının azaltılmasına katkı sağlamak üzere üretimde kullanılan bağımsız ve akuple 7.5 kW ve üzeri elektrik motorlarının verimli motorlarla değiştirilmesi ve gerek elektrik motoru üreticilerinin, gerekse nihai kullanıcıların teknolojik gelişiminin desteklenmesi kapsamında 2017-2022 arasında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) işbirliği ile “TEVMOT-Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Enerji Verimli Motorların Teşvik Edilmesi” isimli Küresel Çevre Fonu (GEF) destekli proje yürütülmesine karar verilmiştir (7).
Proje; küçük ve orta ölçekli işletmelerde enerji verimli motorların kullanılmasına yönelik piyasa dönüşümü yoluyla Türkiye’de sanayide enerji verimliliği için önemli ölçüde ilave yatırımı teşvik etmeyi amaçlamıştır.
Bu amaca; Türkiye’deki hem yeni hem de mevcut enerji verimli motorlarla ilgili yasal ve düzenleyici çerçevelerin güçlendirilmesi, uygun yönetişim ve bilgi altyapısının geliştirilmesi, Türk Standartları Enstitüsü’nün (TSE) test laboratuvarlarının geliştirilmesi, sürdürülebilir bir finans destek mekanizmasının geliştirilmesi ve kapsamlı bir farkındalık yaratma ve eğitim programının geliştirilmesi ve uygulanması yoluyla ulaşılabileceği ortaya konmuştur. Önerilen proje, yeni enerji verimli motorların uygulamaya konmasının hızlandırılması ve mevcut elektrik motoru stokunun değiştirilmesi yoluyla piyasa dönüşümünü sağlamayı amaçlamıştır.
Proje kapsamında çeşitli faaliyet planlanmış olup bu kapsamda piyasada bulunan elektrik motorlarının ilgili mevzuat hükümlerine uygunluğunun tespit edilmesi amacıyla iki aşamalı bir numune alım faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Bu faaliyetlerin öncesinde Bakanlık merkez ve taşra teşkilatlarından denetim personelleriyle birlikte toplantılar ve eğitimler gerçekleştirilmiştir Ayrıca, tarama faaliyetlerinde alınacak olan numune sayıları, güç aralıkları ve elektrik motorlarının özellikleri kararlaştırılmıştır.
Bu tarama faaliyetleri farklı bölgelerden ve illerden (Ankara, İstanbul ve İzmir) piyasa dinamikleri gözetilecek şekilde planlanmış olup, bu faaliyetler özelinde usul esaslar, bilgi formları ve broşürler oluşturulmuştur.
İlk aşama kapsamında 11 markaya ait toplam 37 model üründen numune alınmış olup, bununla birlikte, numune alınan ürünlerin teknik dokümanlarının da ilgili mevzuat hükümlerini karşılayıp karşılamadığının belirlenmesi amacıyla tedarikçi firmalardan teknik dokümanlar talep edilmiştir. İkinci aşama numune alım faaliyeti kapsamında ise 30 adet numune alınmış değerlendirmeler gerçekleştirilmiştir.
Projeden elde edilen veriler ve çıktılar bundan sonraki yıllarda yapılacak denetimlerde girdi olarak kullanılacak olup, bu sektöre yönelik oluşturulacak PGD stratejisi ve planlamasına katkı sağlayacaktır.
Kaynakça
1. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf
2. https://enerji.gov.tr//Media/Dizin/EVCED/tr/EnerjiVerimlili%C4%9Fi/UlusalEnerjiVerimlili%C4%9FiEylemPlan%C4%B1/Belgeler/UEVEP.pdf
3. https://www.iea.org/commentaries/energy-efficiency-is-the-first-fuel-and-demand-for-it-needs-to-grow#:~:text=Energy%20efficiency%20is%20the%20first%20fuel%20%E2%80%93%20the%20fuel%20you%20do,policy%20action%20matters%20the%20most
4. https://sdgs.un.org/goals
5. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52019SC0354
6. T.C. Kalkınma Bakanlığı, “On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) Enerji Arz Güvenliği ve Verimliliği Özel İhtisas Komisyonu Raporu”, Ankara, 2018
7. http://www.tevmot.org/
8. https://www.weforum.org/agenda/2022/01/iea-energy-efficiency-worlds-first-fuel-net-zero/