TEVMOT

Sanayide Enerji Verimli Motor Kullanılmasının Önemi

Gürsu Sezen Torun

TEVMOT Proje Koordinatörü
T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Stratejik Araştırmalar ve Verimlilik Genel Müdürlüğü

Gürsu Sezen Torun - Sanayi ve Teknoloji Uzmanı

Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de enerji talebi giderek artan bir taleptir ve yapılan araştırmalar, enerji talebindeki artışların mevcut ve/veya yenilenebilir enerji kaynakları ile karşılamanın mümkün olmadığını göstermektedir. Bu noktada, enerji verimliliği önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Enerji verimliliği ile çevresel, ekonomik ve sosyal faydalar sağlanırken, iklim değişikliği ile mücadele gibi tüm dünyayı ilgilendiren konularda da faydalar ortaya çıkmaktadır. Ancak, enerji verimliliğinde gizlenen bu potansiyelin kullanılıp kullanılmadığı konusu araştırmaya değer bir konudur.

Elektrik motorlarında enerji verimliliği konusu, enerji verimliliği ile ilgili öne çıkan alanlardan biridir. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) tarafından yapılan tahminlere göre, küresel elektrik tüketiminin %53’ü (10.700 TWh/Yıl) elektrik motorlarından kaynaklanmaktadır. Elektrik motorları tarafından tüketilen küresel elektrik enerjisinin %57’sinden sanayideki elektrik motorları, %35’inden ise binalarda kullanılan elektrik motorları sorumludur (UNEP, 2017:14).

Türkiye’de ise sanayi elektrik tüketiminin yaklaşık %70’i, toplam net elektrik tüketiminin yaklaşık %36’sı üç fazlı asenkron elektrik motor sistemlerinde kullanılmaktadır . Bu motorlar basit tasarımları, düşük maliyeti, kolay bakımı ve yüksek güç/ağırlık oranlarıyla tercih edilen ve sanayide en yaygın kullanılan motor tipidir.

Motorlarda iyi teknoloji kullanımı temelinde yapılacak düzenlemeler ve verimsiz elektrik motorlarının dönüşümünün gerçekleşmesi durumunda elektrik tüketiminde ciddi iyileşmelerin sağlanacağını beklenmektedir. Nitekim, piyasaya giren motorların daha verimli motor türlerinden olması durumunda, sanayicinin düşük verimli motorlar yerine verimli motorları alması ek ödeme gerektirecek olsa bile, elektrik motorunun kullanım ömrü boyunca tükettiği elektrik enerjisi maliyetinin toplam maliyetin %97 ’sine tekabül ettiği de hesaba katılırsa verimli motorun yarattığı ek ödemenin geri dönüş süresinin çok kısa olacağı düşünülmektedir. İlk alım maliyetinin yaşam döngüsünde neredeyse %2’lik bir orana denk gelmesi motorlardaki verim seviyelerinin önemine dikkat çekmektedir.

Bu bilgiler ışığında, etkin bir motor dönüşüm politikası geliştirilmesi ve bunun ulusal boyutta hayata geçirilmesi bir gereklilik olarak ortaya çıkmıştır. Bu alandaki uluslararası tecrübeler incelendiğinde, elektrik motorlarına ilişkin politika ve programlarda kullanılan temel araçların; finansal teşvikler, ulusal zorunlu minimum enerji performans standartları ile eğitim ve kapasite geliştirme programları olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, dönüşümün sağlanması için tüm bu araçların entegre bir şekilde ulusal ve uluslararası enerji politikalarıyla uyum içerisinde kullanılması gerekmektedir .

Etkin bir motor dönüşümünün sağlanmasında, sanayide halihazırda kullanılan elektrik motorlarının dönüşümü başat rol oynamaktadır. Bu motorlar, enerji verimliliği açısından olumsuz bir tablo çizse de halihazırda sanayide kullanılmaktadırlar. Kullanılan bu motorlara odaklanıp değişimin sağlanması ülke ekonomileri açısından dikkat çekici bir etki yaratacaktır.

Türkiye’de enerji verimli motorlar üzerinde çalışmalar son yıllarda hız kazanmıştır. Yapılan analizler sonucunda, Türkiye’de sanayide hâlihazırda kullanılan ve verimsiz (IE0, IE1, Değişken Hız Sürücüsü Bulunmayan IE2) olarak nitelendirilen toplam 3.783.694 adet 7,5 kW ve üzeri AC motorun bulunduğu tahmin edilmektedir . Yine bu araştırmaya göre, bahsi geçen verimsiz motorların tamamının yenilenmesi sonucu yıllık yaklaşık 34 milyar kWh elektrik tasarrufu sağlanacaktır.

Yapılan analizden yola çıkarak, bahse konu dönüşümün gerçekleşmesi ve sanayide halihazırda kullanılan verimsiz elektrik motorlarının dönüşümünün sağlanması amacıyla “KOBİ’lerde Enerji Verimli Motorların Teşvik Edilmesi” TEVMOT Projesi Bakanlığımız ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) iş birliğinde Küresel Çevre Fonu (GEF) desteğiyle başlatılmıştır.

2017-2022 yılları arasında 5 yıl sürecek olan proje 5 bileşenden oluşmaktadır:

  • Türkiye’de yeni ve mevcut motorların enerji verimli hale getirilmesi için ilgili yasal çerçevenin güçlendirilmesi,
  • Enerji verimli motorların faydalarının tanıtılması için ilgili paydaşlara yönelik kapasite geliştirilmesi,
  • Türk Standartları Enstitüsü (TSE) test laboratuvarının geliştirilmesi ve izleme doğrulama ve mevzuat uygulama (MV&A) sisteminin güçlendirilmesi,
  • Sanayi sektöründeki KOBİ’lerin enerji verimli motor finansmanına erişiminin iyileştirilmesi için OSB’lerde “tek-durak ofisi” yapılanması,
  • Verimli elektrik motorlarının faydaları üzerine paydaşların farkındalığının arttırılmasına yönelik bilgilerin oluşturulması.

Aralık 2017’de düzenlenen başlangıç çalıştayı ile faaliyetlerine başlayan TEVMOT Projesi küçük ve orta ölçekli işletmelerde kullanılan elektrik motorlarında “piyasa dönüşümü” yoluyla sanayide enerji verimliliği alanında ilave yatırımları teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Piyasa dönüşüm sürecinde, sanayi işletmelerinde kullanılan mevcut verimsiz motorların verimlileri ile değiştirilmesinin yanı sıra piyasaya yeni girecek elektrik motorlarının ve bu motorlarla teçhiz edilen makine ve ekipmanların da verimli olması hedeflenmektedir.

Proje süresi boyunca 387.491 Ton CO2eq Sera Gazı (GHG) salımı doğrudan azaltım gerçekleştirilerek, iklim değişikliği ile mücadeleye ve Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarına katkı sağlanması hedeflenmektedir.